તમને યાદ હશે કે 2020 માં એક પછી એક કુલ 11 સોદા કર્યા પછી, રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝે દેવું મુક્ત થવાની જાહેરાત કરી હતી. મુકેશ અંબાણીએ માત્ર Jioમાં હિસ્સો વેચીને એક લાખ 15 હજાર કરોડ રૂપિયા ભેગા કર્યા હતા. કુલ મળીને કંપનીએ હિસ્સો આપીને એક લાખ 53 હજાર કરોડ રૂપિયા હસ્તગત કર્યા. બીજી તરફ ગૌતમ અદાણીને જુઓ. ચાર વર્ષમાં અદાણી ગ્રુપનું દેવું બમણું વધીને $30 બિલિયન થઈ ગયું છે. પરંતુ અદાણીને તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. તેમની ફિલસૂફી છે – કાં તો કંપની વધારો અથવા રોકડ પર બેસો. મતલબ કે એક કંપનીના પૈસા બીજા બિઝનેસની સ્થાપનામાં રોકાણ કરો. જરૂર પડે તો લોન લો. ફિચનો લેટેસ્ટ રિપોર્ટ તમને પણ ચોંકાવી દેશે. અદાણી એન્ટરપ્રાઇઝિસ પર માર્ચ 2022 સુધીમાં 10 ગણો ઓપરેટિંગ આવક રેશિયોનું દેવું હતું. સિમ્પલ એટલે કમાણી કરતા દસ ગણું વધુ દેવું.
એક તરફ દેવું અને બીજી તરફ નવા સેક્ટરમાં અદાણીની નજર. ગૌતમ અદાણી સમગ્ર બિઝનેસ બ્રહ્માંડ પર પ્રભુત્વ મેળવવા માગે છે. હવે તેમને એરપોર્ટ મેનેજમેન્ટનો કોન્ટ્રાક્ટ પણ મળી ગયો છે. 2019માં જ્યારે આવું પહેલીવાર બન્યું ત્યારે આ કંપનીને એરપોર્ટને હેન્ડલ કરવાનો કોઈ અનુભવ નહોતો. એટલું જ નહીં, અદાણીએ વિશ્વની સૌથી મોટી ગ્રીન હાઇડ્રોજન ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાનું લક્ષ્ય પણ નક્કી કર્યું છે. તેથી આ તમામ કામો માટે પૈસાની જરૂર પડશે. આ ક્યાંથી આવશે? રાઉન્ડ ટ્રીપિંગની પણ તેની મર્યાદા છે. રાઉન્ડ ટ્રીપિંગ એટલે પોતાની કંપનીના પૈસા એકમાંથી બીજી કંપનીમાં ઉપાડવા. ઠીક છે, વિસ્તરણ માટે જરૂરી નાણાં મેળવવાનો માર્ગ બેંકોમાંથી પૈસા લઈને અથવા પ્રમોટરોને જોઈને છે. તેથી અદાણીએ બંને કાર્યો સંપૂર્ણ રીતે કર્યા છે. એટલે બંને સ્ત્રોતો પાસેથી પૈસા લેવાનું કામ.તે પછી FPO આવ્યો જેને હિન્ડેનબર્ગ દ્વારા ગ્રહણ કરવામાં આવ્યો છે. ગૌતમ અદાણીએ આશા વ્યક્ત કરી હતી કે વિશ્વનો સૌથી મોટો એફપીઓ રૂ. 20,000 કરોડનો હશે.
પરંતુ જે કિંમત રાખવામાં આવી હતી તેની સરખામણીમાં અદાણી એન્ટરપ્રાઈઝનો સ્ટોક ઘણો નીચે ગયો હતો. એટલા માટે ગૌતમ અદાણીએ પોતે જ FPO પાછો લઈ લીધો. આજે એટલે કે 2 ફેબ્રુઆરીએ જ્યારે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો ત્યારે FPO અને બજાર કિંમત વચ્ચે લગભગ 40%નું અંતર છે.બીજી તરફ, અદાણીને આગામી બે વર્ષમાં હાથ ધરાયેલું કામ પૂર્ણ કરવા માટે 400 અબજ એટલે કે લગભગ પાંચ અબજ ડોલરની જરૂર છે. એફપીઓ પાછી ખેંચી લીધા પછી, અદાણીએ દાવો કર્યો છે કે જૂથ પાસે ચોક્કસપણે તેમની પાસે રોકડ છે, પરંતુ શેરબજાર તેમના દાવા પર વિશ્વાસ કરી રહ્યું નથી. બીજી તરફ, એ વાત પણ સાચી છે કે અદાણી ગ્રૂપે આજ સુધી એકપણ EMI બાઉન્સ નથી કરી. એટલે કે પૈસામાંથી પૈસા કમાવવાની પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે. પરંતુ ભારે દેવું ચક્રને તોડી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, અદાણીની કંપની અદાણી ગ્રીન લો. આ કંપની 2015માં બની હતી અને 2022માં તેને પાંચ અબજ રૂપિયાનો નફો પણ મળે છે. પરંતુ 2019 અને 2022 વચ્ચે તેનું દેવું 108 અબજથી વધીને 513 અબજ રૂપિયા થઈ ગયું છે.
84,000 પગાર, ડ્રાઈવરના 10,000.. છતાં આ ધારાસભ્યએ માંગણી કરી કે પગાર વધારો તો ખોટા કામ બંધ થઈ જાય
મુકેશ અંબાણી અને ગૌતમ અદાણી વચ્ચે આ જ તફાવત છે. અદાણીના કુલ ઋણના 40 ટકા દેશની બેંકોના છે. આમાં પણ 30 ટકા સરકારી બેંકો દ્વારા આપવામાં આવી છે. અને ખાનગી બેંકો દ્વારા દસ ટકા. તેથી જ હિંડનબર્ગના અહેવાલ પછી અદાણી સિવાય બેન્કોના શેર પણ ડૂબકી મારી રહ્યા છે. એટલું જ નહીં, આપણા દેશની સૌથી વિશ્વસનીય બ્રાન્ડ્સમાંની એક, લાઇફ ઇન્શ્યોરન્સ ઑફ ઇન્ડિયા એટલે કે LIC એ પણ અદાણીમાં નાણાંનું રોકાણ કર્યું છે. લગભગ 30 હજાર કરોડ રૂપિયા. કંપનીનું કહેવું છે કે તે હજુ પણ નફાકારક છે પરંતુ તેણે ચોક્કસપણે લાખો લોકોને ચિંતામાં મુકી દીધા છે.