Ajab Gajab: ભારતની આર્થિક રાજધાની મુંબઈમાં મહિલાઓ માટે પેશાબ કરવાની જગ્યા માટે લડી રહ્યા છે. તમે વિચારતા હશો કે મહિલાઓને રોજબરોજની જરૂરિયાતને તેમનો હક તરીકે કેમ માંગવી પડી? તે એટલા માટે કારણ કે જાહેર શૌચાલયોમાં યુરિનલનો ઉપયોગ કરવા માટે પુરૂષો પાસેથી શુલ્ક લેવામાં આવતું નથી, જ્યારે સ્ત્રીઓ છે.
મુંબઈમાં ઝૂંપડપટ્ટીની સાંકડી ગલીઓમાંથી પસાર થતી વખતે, તે કહે છે, “મુંબઈ શહેર ઊંઘતું નથી, પરંતુ જે લોકો આ શહેરને સુંદર બનાવવામાં દિવસ અને રાત વિતાવે છે તેમની મૂળભૂત જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવતી નથી. ખાસ કરીને સ્ત્રીઓની.
જો કે ત્યાં પર્યાપ્ત જાહેર શૌચાલય નથી, અને જે ત્યાં છે, તે મહિલાઓને પેશાબ કરવા માટે પણ પૈસા માંગે છે. મારે પૈસા કેમ આપવા જોઈએ? માત્ર એટલા માટે કે એક મહિલા તરીકે મને પેશાબ કરવા માટે પણ બાઉન્ડ્રી વોલની જરૂર છે.”
આપણે સ્ત્રીઓ માટે શું કરવું જોઈએ?
સવારે મુંબઈની ઝૂંપડપટ્ટીમાં નજર કરીએ તો દરેક જાહેર શૌચાલયની બહાર મહિલાઓની લાંબી કતાર જોવા મળે છે. આ મહિલાઓ માટે દરેક દિવસ આ રીતે શરૂ થાય છે.સવારે શૌચાલયમાં જવા માટે, તેઓએ લગભગ અડધો કલાક આ કતારમાં રાહ જોવી પડે છે, કારણ કે મુંબઈની ઝૂંપડપટ્ટીમાં ઘરોમાં શૌચાલય નથી. કતારમાં ઉભેલી મહિલાઓના ચહેરા પર ગુસ્સો સ્પષ્ટ દેખાય છે.
શૌચાલયનો ઉપયોગ કરીને બહાર આવતાની સાથે જ તે ત્યાંના ટેબલ પર બે રૂપિયાનો સિક્કો મૂકીને ઘર તરફ જાય છે. તે ગુસ્સામાં કહે છે, “પુરુષોનું શું, તેઓ ગમે ત્યાં દિવાલ સામે ઊભા રહી શકે છે, પરંતુ આપણે મહિલાઓ શું કરીએ? દિવસમાં પાંચ વખત જવું પડે તો પણ 10 રૂપિયાનો ખર્ચ થાય છે.
આપણે ગરીબ લોકો આટલું બધું કેવી રીતે મેળવી શકે? આખો દિવસ ટોઇલેટ ન જવા માટે, અમે પાણી પણ પીતા નથી.” મુંબઈમાં ઘણી સ્ત્રીઓ પૈસા બચાવવા માટે શૌચાલયને બદલે ખુલ્લામાં પેશાબ કરવા જાય છે. પરંતુ તે એ પણ જાણે છે કે સુરક્ષાના દૃષ્ટિકોણથી તે તેના માટે જોખમી બની શકે છે.
છેલ્લા ચાર વર્ષથી તે એક અનોખું અભિયાન ચલાવી રહ્યા છે, જેનું નામ છે ‘રાઈટ ટુ પી’ એટલે કે પેશાબ કરવાનો અધિકાર. તેમની માંગ છે કે મુંબઈ પાલિકાએ મહિલાઓ માટે મફત અને સુરક્ષિત યુરિનલ ઉપલબ્ધ કરાવવું જોઈએ. પરંતુ મુકામ સુધી પહોંચવાનો માર્ગ સરળ ન હતો.
તેણી કહે છે, “જ્યારે અમે અમારી માંગ સાથે મ્યુનિસિપલ સત્તાવાળાઓનો સંપર્ક કર્યો, ત્યારે તેઓએ તેને હાંસી ઉડાવી. કહ્યું કે હવે અમે આવા મુદ્દાઓ વિશે પણ વાત કરીશું? આ બતાવે છે કે ભારતમાં મોટાભાગના લોકોની માનસિકતા એવી છે કે મહિલાઓની કોઈ જરૂરિયાત નથી, અને તે પણ જો ત્યાં હોય, તો તેમના પર ધ્યાન આપવાની જરૂર નથી.”
પરંતુ જ્યારે અધિકારીઓએ તેની માંગને અવગણી, ત્યારે તેણીએ તેમનું ધ્યાન ખેંચવા માટે એક અનોખો રસ્તો શોધી કાઢ્યો. હસતાં હસતાં તે કહે છે, “અમે તેમને કહ્યું હતું કે જો તેઓ અમારી માગણીઓ નહીં સાંભળે તો અમે મહિલાઓ તેમની ઓફિસની બહાર ખુલ્લામાં પેશાબ કરવા બેસીશું.
આ સાંભળીને અધિકારીઓએ અમને બેઠક માટે બોલાવ્યા. અને આજે આ સ્થિતિ છે. “અમે લગભગ 90 ફ્રી યુરીનલ બનાવવા માટે મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન સાથે એક યોજના પર કામ કરી રહ્યા છીએ.”
‘રાઈટ ટુ ડ્રિંક’ ઝુંબેશ શહેરમાં વિવિધ સ્થળોએ શેરી નાટકો કરીને લોકોમાં જાગૃતિ વધારવામાં વ્યસ્ત છે. નાટકના એક ભાગમાં મહિલાઓ એક પુરુષને ઠપકો આપી રહી છે અને ગીત ગાઈ રહી છે – બહુ સારી વાત, હવે હું તારી સાથે ગંદી વાતો કરશે ગંદી ગંદી ગંદી ગંદી ગંદી વાત અહીં ગંદી વાતનો અર્થ સ્પષ્ટ છે – જો કોઈ સ્ત્રી તેની પેશાબ જેવી જરૂરિયાતો વિશે વાત કરે છે, તો સમાજ તેને ગંદી વાત કહે છે.
અદાણીનો શેર માર્કેટમાં ધડાકો, વિદેશી રોકાણકારો પણ ખૂબ ખુશ, આ શેરમાં શેરને બમ્પર નફો, જાણો વિગત
પ્રેક્ષકોમાં હાજર કેટલીક મહિલાઓ ખૂબ જ ધ્યાનથી નાટક જોઈ અને સાંભળી રહી છે તો કેટલીક મહિલાઓ શરમથી દૂર જોઈ રહી છે. કદાચ આ એ વાતનો સંકેત છે કે ભારતમાં સદીઓથી મહિલાઓની જરૂરિયાતો અને અવાજો દબાવવામાં આવ્યા છે.