Budget 2024: કેન્દ્રની મોદી સરકારનું ખાસ ધ્યાન દેશના ખેડૂતો અને કૃષિની સ્થિતિ સુધારવા પર છે. ખેડૂતોની આવક બમણી કરવાના લક્ષ્યાંક બાદ સરકારે કૃષિના દરેક ક્ષેત્રમાં ભેટોનો વરસાદ કર્યો છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે લોકસભામાં મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળનું વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરતી વખતે પોતાના ભાષણમાં મુખ્યત્વે ખેડૂતોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. જો કે તેમણે કૃષિ ક્ષેત્ર માટે કોઈ નવી યોજનાની જાહેરાત કરી ન હતી, પરંતુ હાલમાં ચાલી રહેલી યોજનાઓની વિગતવાર ચર્ચા કરી હતી.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે કહ્યું કે ખેડૂતો આપણા અન્નદાતા છે. તેમણે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન યોજના હેઠળ દર વર્ષે ખેડૂતોને આર્થિક સહાય આપવામાં આવે છે. આ યોજના હેઠળ દર વર્ષે 11.8 કરોડ ખેડૂતોના બેંક ખાતામાં પૈસા સીધા ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.
કૃષિ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગના પ્રમોશનનો ઉલ્લેખ કરતા નિર્મલા સીતારમણે ગૃહને કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી કિસાન સંપદા યોજના હેઠળ 38 લાખ ખેડૂતોને સીધો ફાયદો થયો છે અને 10 લાખથી વધુ નોકરીઓનું સર્જન થયું છે. તેમણે કહ્યું કે વડાપ્રધાને માઇક્રો ફૂડ પ્રોસેસિંગ એન્ટરપ્રાઇઝ સ્કીમ (PMFME) શરૂ કરી છે. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગના અસંગઠિત ક્ષેત્રમાં હાલના ખાનગી સૂક્ષ્મ સાહસોની સ્પર્ધાત્મકતા વધારવાનો અને આ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. PMFME યોજના હેઠળ, 2.4 લાખ સ્વ-સહાય જૂથોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવી છે. તેમાંથી 60,000 થી વધુ લોકોએ વ્યક્તિગત રીતે ક્રેડિટ લિંકનો લાભ લીધો છે.
માછલીનું ઉત્પાદન કરતા લોકોને મળશે પ્રોત્સાહન
નાણામંત્રીને કહ્યું કે મત્સ્યોદ્યોગ એ કૃષિ ક્ષેત્રનું મુખ્ય સહાયક ક્ષેત્ર છે. આમાં આપણા માછીમારોની મહત્વની ભૂમિકા છે. તેમણે કહ્યું કે, મત્સ્યઉદ્યોગ ક્ષેત્રની ઉપયોગીતાને ધ્યાનમાં રાખીને સરકારે તેના માટે એક અલગ વિભાગ બનાવ્યો છે. પ્રધાનમંત્રી મત્સ્ય સંપદા યોજના (PM મત્સ્ય સંપદા યોજના) હેઠળ આગામી સમયમાં 50 લાખ નોકરીઓનું સર્જન કરવાનો લક્ષ્યાંક રાખવામાં આવ્યો છે.
નાણામંત્રીએ કહ્યું કે સરકારના પ્રયાસોને કારણે સીફૂડની નિકાસ બમણી થઈ છે. એક્વાકલ્ચર ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે હવે પ્રતિ હેક્ટર 5 ટન માછલીનું ઉત્પાદન થઈ રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે આ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવા માટે 5 સંકલિત એક્વા પાર્ક બનાવવામાં આવશે.
નેનો ડીએપીને પ્રોત્સાહન મળ્યું
કૃષિ ઉત્પાદન વધારવા માટે સરકાર નેનો યુરિયા અને નેનો ડીએપીને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે. નાણાપ્રધાને તેમના બજેટ ભાષણમાં જણાવ્યું હતું કે નેનો યુરિયાના સારા પરિણામો મળ્યા બાદ નેનો ડીએપીના ટ્રાયલ હાથ ધરવામાં આવી રહ્યા છે અને હવે આ ટ્રાયલ તમામ કૃષિ-ક્લાઇમેટ ઝોનમાં લંબાવવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું કે સરકારનું ધ્યાન પાક પછીના નુકસાનને ઘટાડીને ઉત્પાદન અને આવક વધારવાનું છે.
નાણામંત્રીએ કહ્યું કે ખેતરમાંથી પાકને બજારમાં લાવવામાં ઘણું નુકસાન થાય છે. આ નુકસાન ઘટાડવા માટે ઘણા પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. આમાં, લણણી પછીના સુધારાઓ ખાનગી અને સરકારી રોકાણ દ્વારા કરવામાં આવશે. આમાં, મુખ્ય વસ્તુઓ આધુનિક સ્ટોરેજ સુવિધા બનાવવી, સપ્લાય ચેઇનનું આધુનિકીકરણ અને ઉત્પાદનનું બ્રાન્ડિંગ છે.
ઓછી ઉત્પાદકતા સાથે વધુ દૂધ ઉત્પાદન
ડેરી સેક્ટરનો ઉલ્લેખ કરતાં નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે કહ્યું કે ભારત વિશ્વમાં સૌથી વધુ દૂધ ઉત્પાદક દેશ છે, પરંતુ પશુ દીઠ ઉત્પાદકતા ઘણી ઓછી છે. તેમણે કહ્યું કે પ્રાણીઓની ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારવા માટે ઘણા સ્તરે કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે. પગ અને મોઢાના રોગને દૂર કરવા માટે મોટા પાયે ઝુંબેશ ચલાવવામાં આવી રહી છે, જે પ્રાણીઓમાં એક મોટો રોગ છે. આ ઉપરાંત નેશનલ ગોકુલ મિશન, નેશનલ લાઈવ સ્ટોક મિશન, ડેરી પ્રોસેસિંગના ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને મજબૂત કરવા વધારાના ફંડ વગેરે જેવી યોજનાઓ ચલાવવામાં આવી રહી છે.
ખાદ્ય તેલમાં આત્મનિર્ભર અભિયાન
ખાદ્ય તેલમાં ભારતની આત્મનિર્ભરતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, સરકારે ખાદ્ય તેલમાં આત્મનિર્ભર અભિયાન શરૂ કર્યું છે. સરસવ, મગફળી, તલ, સોયાબીન અને સૂર્યમુખીના ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવી રહ્યું છે.
દેશની કુલ ખાદ્યતેલની આયાતમાં પામ ઓઈલના 55 ટકા હિસ્સાને ધ્યાનમાં રાખીને નેશનલ મિશન ઓન એડીબલ ઓઈલ – ઓઈલ પામ (NMEO-OP) દ્વારા અનેક સ્તરે કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે. આમાં ઉચ્ચ ઉપજ આપતી જાતો પર સંશોધન, આધુનિક તકનીકોનો ઉપયોગ, તેમને બજાર સાથે જોડવાની યોજનાઓ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.