ભારતમાં આવા અનેક ઐતિહાસિક મંદિરો છે, જેના ચમત્કારનો ઉકેલ વૈજ્ઞાનિકો પણ આજ સુધી નથી કરી શક્યા. આવું જ એક મંદિર જ્વાલા દેવી મંદિર છે, જે હિમાચલ પ્રદેશના 51 શક્તિપીઠ મંદિરોમાંનું એક છે.દેવી શક્તિને સમર્પિત આ મંદિર હિમાચલ પ્રદેશના કાંગડા જિલ્લામાં કાલીધર ટેકરી પર આવેલું છે. પૌરાણિક માન્યતા છે કે આ સ્થાન પર માતા સતીની જીભ પડી હતી.
આ ઉપરાંત એવી પણ ધાર્મિક માન્યતા છે કે જ્યાં શક્તિપીઠની સ્થાપના કરવામાં આવી છે તે સ્થાન પાંડવોએ શોધી કાઢ્યું હતું. આ સિવાય જ્વાલા દેવી મંદિર કેટલીક રહસ્યમય ઘટનાઓ માટે પણ જાણીતું છે અને તે ભારતના રહસ્યમય મંદિરોમાં સામેલ છે. હિમાચલ પ્રદેશના જ્વાલામુખી શક્તિપીઠ મંદિરમાં ઘણા વર્ષોથી 9 કુદરતી જ્વાળાઓ બળી રહી છે. મંદિરમાં નીકળતી જ્વાળાઓ શોધવા માટે વૈજ્ઞાનિકો પણ છેલ્લા ઘણા વર્ષોમાં સંશોધન કરી રહ્યા છે.
તેની શોધ માટે વૈજ્ઞાનિકોએ 9 કિમીનું ખોદકામ પણ કર્યું હતું, પરંતુ આજ સુધી તે જાણી શકાયું નથી કે જ્યોત માટે કુદરતી ગેસ ક્યાંથી નીકળી રહ્યો છે. જે જગ્યાએ મંદિરની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, ત્યાંથી 9 જ્વાળાઓ નીકળી રહી છે અને 9 જ્યોત ચંડી, હિંગળાજ, અન્નપૂર્ણા, મહાલક્ષ્મી, વિંધ્યવાસિની, સરસ્વતી, અંબિકા, અંજીદેવી અને મહાકાલી તરીકે ઓળખાય છે.
ઐતિહાસિક માહિતી અનુસાર, જ્વાલા દેવી મંદિરનું નિર્માણ સૌથી પહેલા રાજા ભૂમિ ચંદ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી બીજા ઘણા શાસકો પણ આવ્યા, જેમણે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. મહારાજા રણજીત સિંહ અને રાજા સંસાર ચંદે મંદિરનું નિર્માણ પૂર્ણ કર્યું. મુઘલ સમ્રાટ અકબરે જ્વાલામુખી મંદિરમાં સળગતી 9 જ્વાળાઓને ઓલવવાનો નિષ્ફળ પ્રયાસ કર્યો હતો. અકબરને આ જ્યોત વિશે ઘણી શંકા હતી. અકબરે સળગતી જ્યોત પર પાણી રેડવાનો આદેશ આપ્યો હતો.
તે જ સમયે, નહેરને જ્વાલા તરફ વાળવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ આ બધા પ્રયત્નો નિષ્ફળ ગયા પછી, અકબરે દેવી મંદિરનો ચમત્કાર જોઈને અંતે નમસ્કાર કરવું પડ્યું અને મંદિરને સોનાનું છત્ર દાનમાં આપ્યું. એવું કહેવાય છે કે દેવી માતાએ અકબરની સોનાની છત્રીને પ્રસાદ તરીકે સ્વીકારી ન હતી અને સોનાની છત્રી નીચે પડી ગઈ હતી, ત્યારબાદ તે બીજી કોઈ ધાતુમાં ફેરવાઈ ગઈ હતી, જેના વિશે આજ સુધી કોઈ જાણતું નથી.