હવામાન વિભાગ (IMD) દ્વારા મંગળવારે બહાર પાડવામાં આવેલા નવા અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે દ્વીપકલ્પ અને દરિયાકાંઠાના ભારતના મોટાભાગના ભાગોમાં 2060 સુધીમાં હીટવેવની અવધિ 12-18 દિવસ સુધી વધશે. આ સાથે, IMD એ તેની સાથે વ્યવહાર કરવાની રીતો પણ સૂચવી છે, જેમાં સાંસ્કૃતિક, સંસ્થાકીય, તકનીકી અને ઇકોસિસ્ટમ આધારિત અનુકૂલન વ્યૂહરચનાનો સમાવેશ થાય છે. ‘હીટ એન્ડ કોલ્ડ વેવ પ્રોસેસ એન્ડ પ્રિડિક્શન ઇન ઇન્ડિયા’ શીર્ષકવાળા રિપોર્ટની ભલામણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે: વેન્ટિલેશન અને ઇન્સ્યુલેશન દ્વારા ભારતની ઇમારતોમાં સુધારો કરવો; ગરમીની પ્રતિકૂળ આરોગ્ય અસરો વિશે જાગૃતિ વધારવી; કામના સમયપત્રકમાં ફેરફાર; પ્રારંભિક ચેતવણી આપવી; અને ઠંડા આશ્રયસ્થાનોનું બાંધકામ.
IMD એ તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાતને બાદ કરતાં અન્ય કુદરતી જોખમો કરતાં ભારતમાં હીટવેવ્સથી વધુ મૃત્યુ થાય છે. IMD એ હીટ વેવ ક્લાઇમેટોલોજી અને ઘટનાને સમજવા માટે 1961-2020 સુધીના ડેટાનો ઉપયોગ કર્યો છે. IMD દ્વારા હીટવેવ જાહેર કરવામાં આવે છે જ્યારે મહત્તમ તાપમાન 40 ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધુ અને સામાન્ય કરતાં 4.5 ડિગ્રી વધારે હોય છે. જ્યારે મહત્તમ તાપમાન 40 ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધુ હોય અને સામાન્ય કરતાં 6.5 ડિગ્રી વધારે હોય ત્યારે તીવ્ર ગરમીનું મોજું જાહેર કરવામાં આવે છે.
આગામી વર્ષોમાં હીટવેવ્સની આવર્તન અને તીવ્રતા બંને વધશે
સામાન્ય રીતે મધ્ય અને ઉત્તર-પશ્ચિમ ભારત (હીટવેવ ઝોન) અને આંધ્રપ્રદેશ અને ઓડિશાના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં માર્ચથી જૂનના સમયગાળામાં હીટવેવની સ્થિતિ સર્જાય છે. ઉત્તર ભારતની સરખામણીએ આ પ્રદેશમાં ગરમીના મોજાની આવર્તન થોડી ઓછી છે. દેશના ઉત્તરીય ભાગો અને દરિયાકાંઠાના આંધ્રપ્રદેશ અને ઓડિશામાં સરેરાશ 2 થી વધુ હીટવેવની ઘટનાઓ બને છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં, એક સિઝનમાં હીટવેવની આવર્તન 4 થી વધી જાય છે. મોટાભાગના IMD સ્ટેશનો હીટવેવની અવધિના સંદર્ભમાં 60 વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન આવર્તન અને તીવ્રતાના સંદર્ભમાં હીટવેવની ઘટનાઓના વધતા વલણો દર્શાવે છે.
ભવિષ્યમાં હીટવેવ દર વર્ષે 2 દિવસ વધવાની ધારણા છે
પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલયના ભૂતપૂર્વ સચિવ અને IMD રિપોર્ટના સહ-લેખક એમ રાજીવન કહે છે, “સરેરાશ, એક વર્ષમાં 2 થી 3 હીટવેવ હોય છે; છેલ્લા 30 વર્ષમાં હીટવેવની કુલ અવધિમાં 3 દિવસનો વધારો થયો છે. ભવિષ્યમાં આપણે અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે હીટવેવ દર વર્ષે 2 દિવસ વધશે, જેનો અર્થ 2060 સુધીમાં 12-18 હીટવેવ દિવસો થશે. સૌથી અગત્યનું, દ્વીપકલ્પીય ભારત અને દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો જ્યાં હીટવેવ્સ સામાન્ય નથી ત્યાં પણ ભવિષ્યના દૃશ્યોમાં હીટવેવ્સ નોંધાશે.’ મધ્ય અને ઉત્તરપશ્ચિમ ભારત અને દરિયાકાંઠાના આંધ્રપ્રદેશમાં, ઘણા સ્ટેશનો પર સૌથી લાંબી હીટવેવની સ્થિતિ 10 દિવસને વટાવી ગઈ છે.
ગુજરાતીઓ ચાર દિવસ બેફામ માવઠા માટે થઈ જાઓ તૈયાર, વીજળીના કડાકા-ભડાકા સાથે આ વિસ્તારમાં ખાબકશે મેઘો
હીટવેવનો સમયગાળો 12 થી 18 દિવસ વધશે
ભારતના આત્યંતિક ઉત્તર-પશ્ચિમમાં, સૌથી લાંબી હીટવેવનો સમય 15 દિવસને વટાવી ગયો છે. અહેવાલમાં જાણવા મળ્યું છે કે સૌથી લાંબી આત્યંતિક ગરમીની લહેર સામાન્ય રીતે મધ્ય અને ઉત્તર પશ્ચિમ ભારતમાં 5 દિવસથી વધુ ચાલે છે, જ્યારે આંધ્ર પ્રદેશના દરિયાકાંઠા સહિત દક્ષિણ દ્વીપકલ્પમાં તે ટૂંકી હોય છે. રિપોર્ટમાં ઉલ્લેખિત વૈશ્વિક મોડલ્સ 2020-2064ના સમયગાળામાં લગભગ 2 હીટવેવમાં વધારો અને ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે હીટવેવના સમયગાળામાં 12-18 દિવસનો વધારો સૂચવે છે.