Lokpatrika Special: જાન્યુઆરી પુરો થવાનો છે અને ત્યાર બાદ વર્ષનો બીજો મહિનો એટલે કે ફેબ્રુઆરી શરૂ થશે. દર વર્ષની જેમ આ વખતે પણ કેલેન્ડરમાં વર્ષ બદલાતા બજેટની ચર્ચાઓ તેજ બની છે અને હવે હેડલાઇન્સમાં છે. આગામી લોકસભાની ચૂંટણીને કારણે આ વખતનું બજેટ પણ મહત્વનું છે અને લોકો તેની આતુરતાથી રાહ જોઈ રહ્યા છે. ચૂંટણીના કારણે લોકો સરકાર પાસેથી લોકપ્રિય બજેટની અપેક્ષા રાખે છે.
જો કે બજેટ 2024 કેવું હશે અને લોકોની અપેક્ષાઓ કેટલી હદે પૂર્ણ થશે તે તો આવતા અઠવાડિયે જ ખબર પડશે, પરંતુ કેટલીક બાબતો તો પહેલાથી જ ખબર છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ પોતાના નામે ઘણા નવા ઈતિહાસ રચવા જઈ રહ્યા છે, આ તેમાંથી એક છે.
અરુણ જેટલીના અવસાનથી મળેલી તક
મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળમાં નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણને નાણા મંત્રાલયની મહત્વની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. નાણા મંત્રાલય દરેક સરકારમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ મંત્રાલયોમાંનું એક માનવામાં આવે છે. આ કારણોસર નાણા મંત્રાલયની જવાબદારી અનુભવી નેતાઓને આપવામાં આવી છે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની પ્રથમ સરકારમાં નાણા મંત્રાલય અનુભવી નેતા અરુણ જેટલી સંભાળતા હતા. તેમના મૃત્યુ પછી, આ જવાબદારી ખાલી થઈ અને મોદી સરકારે વર્ષ 2019 માં નિર્મલા સીતારમણ પર વિશ્વાસ દર્શાવ્યો.
2019માં નાણા મંત્રાલયની જવાબદારી મળી
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ પહેલા પણ ઘણા અનોખા રેકોર્ડ પોતાના નામે કરી ચુક્યા છે. વર્ષ 2019માં જ્યારે તેમને નાણા મંત્રાલયની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી, ત્યારે સ્વતંત્ર ભારતના ઈતિહાસમાં પ્રથમ વખત કોઈ મહિલાને નાણા મંત્રાલયની જવાબદારી મળી હતી. તેમણે 2019માં જ પોતાનું પહેલું બજેટ રજૂ કર્યું હતું અને પ્રથમ બજેટ સાથે કેટલાક નવા રેકોર્ડ પણ બન્યા હતા.
ઈન્દિરા ગાંધી સાથે નામ નોંધાયેલ છે
ઈતિહાસમાં આવું પહેલીવાર થઈ રહ્યું હતું, જ્યારે સરકાર વતી મહિલા નાણામંત્રી બજેટ રજૂ કરી રહી હતી. આ પહેલા 1970માં પણ એક મહિલા દ્વારા બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે બજેટ ઈન્દિરા ગાંધીએ રજૂ કર્યું હતું, જેઓ તે સમયે વડાપ્રધાન હતા અને જેમની પાસે નાણાં મંત્રાલયની જવાબદારી પણ હતી. મતલબ કે ઈન્દિરા ગાંધીએ સંપૂર્ણ કક્ષાનું નાણા મંત્રાલય સંભાળ્યું ન હતું. તે મુજબ નિર્મલા સીતારમણ બજેટ રજૂ કરનાર બીજા મહિલા બન્યા છે.
પ્રથમ બજેટમાં આ પ્રથા બદલવામાં આવી
નાણા મંત્રાલયમાં તેમના આવ્યા બાદ ઘણા ફેરફારો પણ જોવા મળ્યા. પહેલો ફેરફાર 2019ના બજેટમાં જ જોવા મળ્યો હતો. જ્યારે નિર્મલા સીતારમણે નાણામંત્રી તરીકે પોતાનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું, ત્યારે બ્રીફકેસની દાયકાઓ જૂની પ્રથાનો અંત આવ્યો. 2019 પહેલા નાણામંત્રી બ્રીફકેસમાં બજેટ લાવતા હતા. નિર્મલા સીતારમણ ખાતાવહીના રૂપમાં બજેટ લાવ્યા. ત્યારથી, બજેટ ફક્ત લાલ કપડાની ખાતાવહીમાં આવે છે, જેના પર રાષ્ટ્રીય પ્રતીક રહે છે.
પ્રથમ વખત મહિલા દ્વારા વચગાળાનું બજેટ
ત્યારથી નિર્મલા સીતારમણ સતત નાણા મંત્રાલય સંભાળી રહી છે અને મોદી સરકારના તમામ બજેટ રજૂ કરી રહી છે. 2019 પછી, તેણીએ 2020, 2021, 2022 અને 2023 માં બજેટ રજૂ કર્યું છે. હવે આ વર્ષે તે પોતાનું છઠ્ઠું બજેટ રજૂ કરવા જઈ રહી છે. આ વર્ષે, તોળાઈ રહેલી ચૂંટણીઓને કારણે, આ વચગાળાનું બજેટ હશે. આ રીતે નિર્મલા સીતારમણ પ્રથમ વખત વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે. આ સાથે ઈતિહાસ રચાશે કે પહેલીવાર કોઈ મહિલા વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે.
સ્વતંત્ર ભારતના ઈતિહાસમાં કુલ 38 નાણામંત્રી રહ્યા છે. આરકે સન્મુખમ ચેટ્ટીને પ્રથમ નાણાં મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા અને સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ બજેટનો શ્રેય પણ તેમને જાય છે. વર્તમાન નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે અત્યાર સુધીમાં પાંચ બજેટ રજૂ કર્યા છે. આઝાદી પછી, ઈતિહાસમાં બહુ ઓછા એવા નાણા મંત્રીઓ છે જેમને પાંચ-પાંચ બજેટ રજૂ કરવાની તક મળી હોય. નિર્મલા સીતારમણ ઉપરાંત મનમોહન સિંહ, અરુણ જેટલી, પી ચિદમ્બરમ અને યશવંત સિંહા એકમાત્ર એવા નાણાપ્રધાન છે જેમણે પાંચ વખત બજેટ રજૂ કર્યું છે.
મોરારજી દેસાઈ સાથે સ્પર્ધા કરશે
નિર્મલા સીતારમણનું આ છઠ્ઠું બજેટ હશે અને આમ કરનાર તેઓ બીજા નાણાં મંત્રી બનશે. હાલમાં સૌથી વધુ છ બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ મોરારજી દેસાઈના નામે છે. મોરારજી દેસાઈએ પાંચ પૂર્ણ બજેટ અને એક વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું. આ વખતે બજેટ રજૂ કરતાની સાથે જ નિર્મલા સીતારમણ મોરારજી દેસાઈની બરાબરી પર આવી જશે.
સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ આપ્યું
અજબ… ChatGPTની ડરામણી આગાહી, ત્રીજું વિશ્વ યુદ્ધ અહીંથી થશે શરૂ! આ 6 દેશોના નામ શામેલ!
આ સિવાય નિર્મલા સીતારમણના નામે બજેટ સંબંધિત કેટલાક રેકોર્ડ પણ નોંધાયેલા છે. ભારતના ઈતિહાસમાં સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ આપવાનો રેકોર્ડ તેમના નામે છે. તેણે આ રેકોર્ડ 2020માં બનાવ્યો હતો, જે તેનો બીજો રેકોર્ડ હતો. તે વર્ષે નિર્મલા સીતારમણે 2 કલાક 42 મિનિટનું બજેટ ભાષણ આપ્યું હતું. આ રીતે તેણે પોતાનો એક વર્ષ જૂનો રેકોર્ડ સુધાર્યો હતો. એક વર્ષ પહેલા 2019માં તેમણે 2 કલાક 7 મિનિટનું રેકોર્ડ બજેટ ભાષણ આપ્યું હતું.