15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ ભારત આઝાદ થયું. આઝાદી સમયે દેશમાં એક વ્યક્તિ એવી હતી કે જેની પાસે એટલું સોનું હતું કે હજારો કિલોગ્રામ માટીમાં પડી રહી હતી. તેની પાસે એટલા બધા મોતી હતા કે જો તે ઈચ્છે તો લંડનના પિકાડિલી સર્કસના તમામ ફૂટપાથને તેની સાથે ઢાંકી શકે છે. તે વ્યક્તિ માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વનો સૌથી ધનિક વ્યક્તિ હતો. નામ હતું- મીર ઉસ્માન અલી ખાન.
હૈદરાબાદના સાતમા નિઝામ મીર ઉસ્માન અલી ખાન પાસે માત્ર અપાર સંપત્તિ જ નહીં, તે સૌથી વધુ સોનાના માલિક પણ હતા. ફાઇનાન્સિયલ એક્સપ્રેસના અહેવાલ મુજબ, મીર ઉસ્માન અલી ખાન પાસે 100 મિલિયન પાઉન્ડ (45359 ટન) કરતાં વધુ સોનું હતું. જ્યારે ત્યાં લગભગ 400 મિલિયન પાઉન્ડના હીરા, મોતી, માણેક અને અન્ય ઝવેરાત હતા.
સોનાથી ભરેલી ટ્રકો કાદવમાં ઉભી રહેતી
પ્રખ્યાત ઈતિહાસકારો ડોમિનિક લેપિયર અને લેરી કોલિન્સ તેમના પુસ્તક “ફ્રીડમ એટ મિડનાઈટ”માં લખે છે કે હૈદરાબાદના નિઝામ પાસે એટલું સોનું હતું કે સોનાની ઈંટોથી ભરેલી ડઝનબંધ ટ્રકો તેના બગીચામાં કાદવમાં અહીં-ત્યાં ઊભી રહેતી હતી. આ ટ્રકોનું વજન એટલું હતું કે તેના પૈડા ડુબી ગયા હતા.
નિઝામના મહેલમાં હીરા અને ઝવેરાત કોલસાના ટુકડાની જેમ બધે પથરાયેલા હતા. તે સમયે તેની પાસે એટલા બધા મોતી હતા કે જો તે ઈચ્છે તો લંડનના પ્રખ્યાત પિકાડિલી સર્કસના તમામ ફૂટપાથને તેની સાથે કવર કરી શકે છે.
શું 5000 કિલો સોનું દાન કરવામાં આવ્યું હતું?
હૈદરાબાદના લોકો હજુ પણ દાવો કરે છે કે 1965માં ભારત અને ચીન વચ્ચેના યુદ્ધ દરમિયાન નિઝામે સરકારને 5000 કિલો સોનું દાનમાં આપ્યું હતું. તેણે માત્ર એક જ વિનંતી કરી હતી કે જે બોક્સમાં સોનું મોકલવામાં આવ્યું હતું તે સરકારે પરત કરવા જોઈએ. જોકે, નિઝામે નેશનલ ડિફેન્સ ફંડમાં આટલું સોનું દાન કર્યું હોવાના કોઈ નક્કર પુરાવા નથી.
તાજેતરમાં વડાપ્રધાન કાર્યાલયે પણ એક RTIના જવાબમાં આ વાતને નકારી કાઢી હતી. પીએમઓએ કહ્યું કે આવા કોઈ દાન વિશે કોઈ માહિતી નથી કે તેનો કોઈ રેકોર્ડ ઉપલબ્ધ નથી. પરંતુ એક માહિતી ચોક્કસપણે ઉપલબ્ધ છે.
425 કિલો સોનું સરકારને સોંપવામાં આવ્યું હતું
1965માં જ્યારે ભારત-ચીન યુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું ત્યારે વડા પ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ ભંડોળ એકત્ર કરવાની ઝુંબેશ શરૂ કરી હતી. આ સમય દરમિયાન સરકારે નેશનલ ડિફેન્સ ગોલ્ડ સ્કીમ શરૂ કરી. નિઝામે આ યોજનામાં 4.25 લાખ ગ્રામ (425 કિલો) સોનાનું રોકાણ કર્યું હતું. શાસ્ત્રીના એક પ્રવચનમાં પણ આનો ઉલ્લેખ છે.
11 ડિસેમ્બર 1965ના રોજ ધ હિંદુના અહેવાલ મુજબ, જ્યારે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી હૈદરાબાદ આવ્યા ત્યારે નિઝામે તેમનું એરપોર્ટ પર સ્વાગત કર્યું અને બંને વચ્ચે થોડી વાતચીત થઈ. આ પછી શાસ્ત્રીએ તે જ દિવસે એક રેલીને સંબોધી હતી. જેમાં તેમણે નેશનલ ડિફેન્સ ગોલ્ડ સ્કીમમાં 4.25 લાખ ગ્રામ સોનું રોકાણ કરવા બદલ નિઝામને અભિનંદન પાઠવ્યા હતા. તે સમયે આ સોનાની કિંમત 50 લાખ રૂપિયાની આસપાસ હતી.
સોનાના સિક્કા આપ્યા
નિઝામ મીર ઉસ્માન અલી ખાને કરેલા સોનામાં રોકાણ બધા સોનાના સિક્કાના રૂપમાં હતા. તેની વાસ્તવિક કિંમત ઘણી વધારે હતી. ત્યારે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ કહ્યું હતું કે અમે આ સોનાના સિક્કા ઓગળવા નથી માંગતા, પરંતુ વિદેશમાં વેચવા માંગીએ છીએ. આમાંથી આપણને લગભગ એક કરોડ રૂપિયા મળી શકે છે. 59 વર્ષ પહેલા આ બહુ મોટી રકમ હતી.
સોનાના વાસણોનો ભંડાર
ડોમિનિક લેપિયર અને લેરી કોલિન્સ અનુસાર, નિઝામ પાસે એટલા સોનાના વાસણો હતા કે જો તે ઇચ્છે તો તે વાસણોમાં એક સાથે 200 થી વધુ લોકોને ખવડાવી શકે છે. 1947માં હૈદરાબાદના નિઝામ પાસે 2 મિલિયન પાઉન્ડથી વધુ રોકડ હતી. ફેબ્રુઆરી 1937 માં, પ્રખ્યાત ટાઇમ મેગેઝિને નિઝામને વિશ્વના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ તરીકે જાહેર કરીને તેના પહેલા પૃષ્ઠ પર પ્રકાશિત કર્યું હતું. નિઝામની સંપત્તિ એટલી હતી કે તે કિંમતી 280 કેરેટ ‘જેકબ’ હીરાનો પેપર વેઈટ તરીકે ઉપયોગ કરતો હતો.
નિઝામ ભારતના પ્રથમ અબજોપતિ હતા
નિઝામ મીર ઉસ્માન અલી ખાનને ભારતના પ્રથમ અબજોપતિ પણ કહેવામાં આવે છે. માત્ર 25 વર્ષની વયે 1911માં નિઝામનું પદ સંભાળનાર ઉસ્માન અલીની કુલ સંપત્તિ અમેરિકાના જીડીપીના બે ટકા જેટલી હતી.