પૃથ્વીથી હજારો માઈલ દૂર અંતરિક્ષમાં એક અનોખો ચમત્કાર થયો. ભારતના વૈજ્ઞાનિકોએ તે પૃથ્વી પરથી કર્યું હતું. અવકાશમાં તરતા બે ભારતીય ઉપગ્રહો 3 મીટરની નજીક આવ્યા અને એકબીજાની સામે જોયું અને પછી ટાટા-ગુડબાય કહીને અલગ થઈ ગયા. ભારતીય અવકાશ ઇતિહાસમાં આ એક મોટી ઘટના છે. અવકાશ વિજ્ઞાનની ભાષામાં તેને સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (SPADEX) કહે છે. ઇસરો અંતરિક્ષમાં કરી રહ્યું છે. બંને ઉપગ્રહોને નજીક લાવવાનો અને પછી તેમને અલગ પાડવાનો તેનો પ્રથમ તબક્કો સફળ રહ્યો છે.
ઉપગ્રહોને પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં લાવવા અને તેમને મળવાના પ્રયત્નો લાંબા સમયથી ચાલી રહ્યા હતા. આ બેઠક ધીમે ધીમે અને ખૂબ જ સલામત રીતે થઈ. શુક્રવાર સાંજ સુધીમાં બંને વચ્ચે 1.5 કિમીનું અંતર હતું. રવિવારે, તેઓ 230 મીટરથી અલગ થયા, ત્યારબાદ 15 મીટર અને છેલ્લે 3 મીટર. ઈસરોના જણાવ્યા અનુસાર આ નજીકની બેઠકના ડેટાનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવશે અને ત્યારબાદ બંનેના ડોકિંગ એટલે કે ‘મહામિલન’ની પ્રક્રિયા આગળ વધારવામાં આવશે. જો આ મિશન સફળ થશે તો ભારત આ ક્ષમતા હાંસલ કરનાર દુનિયાનો ચોથો દેશ બની જશે.
ઈસરોને અભિનંદન મળી રહ્યા છે
ઇસરોએ સોશિયલ મીડિયા પર આ માહિતી પોસ્ટ કરી
આ પ્રયોગ વિશે માહિતી આપતા ઈસરોએ લખ્યું કે 15 મીટર અને પછી 3 મીટરનો આ પ્રયાસ સફળ રહ્યો છે. બંને અવકાશયાનને હાલ સુરક્ષિત અંતર પર પાછા લઈ જવામાં આવી રહ્યા છે. સ્પાડેક્સ પ્રોજેક્ટ ૭ અને ૯ જાન્યુઆરીએ ‘ડોકિંગ’ પ્રયોગો માટે જાહેર કરવામાં આવેલી બે સમયમર્યાદા ચૂકી ગયો હતો. ઇસરોએ 30 ડિસેમ્બરના રોજ સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (SPADEX) મિશનને સફળતાપૂર્વક અંતરિક્ષમાં મોકલ્યું હતું. બે નાના અવકાશયાનનો ઉપયોગ કરીને અવકાશમાં ડોકિંગ કરવા માટેનું એક સસ્તું ટેક્નોલૉજી મિશન સ્પેડેક્સ મિશન પીએસએલવી (PSLV) પર જ પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યું હતું.
SpaDeX Docking Update:
A trial attempt to reach up to 15 m and further to 3 m is done.
Moving back spacecrafts to safe distance
The docking process will be done after analysing data further.
Stay tuned for updates.#SpaDeX #ISRO
— ISRO (@isro) January 12, 2025
ભારતની અવકાશ મહત્વાકાંક્ષાઓ જેમ કે ચંદ્ર પરનું ભારતીય મિશન, ચંદ્ર પરથી નમૂનાઓ પાછા લાવવા, ભારતીય સ્પેસ સ્ટેશન (બીએએસ)ના નિર્માણ અને સંચાલન માટે આ ટેકનોલોજી આવશ્યક છે. આ મિશન દ્વારા ભારત સ્પેસ ડોકિંગ ટેક્નોલોજી ધરાવતો વિશ્વનો ચોથો દેશ બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે.
“અમે માત્ર 50 ફૂટ જ દૂર છીએ.”
ઈસરોએ અગાઉ કહ્યું હતું કે, જ્યારે આ બંને ઉપગ્રહો 15 મીટરના અંતરે હશે, ત્યારે આપણે એકબીજાને વધુ સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકીશું. અમે માત્ર 50 ફૂટ દૂર છીએ. આ પછી, જ્યારે બંને અવકાશયાન 3 મીટરના બીજા ભાગ સુધી આવ્યા ત્યારે રોમાંચ વધુ વધ્યો. બંનેએ એકબીજા સામે જોયું અને પછી ઇસરોએ ફરી બંનેને અલગ કરવાનું શરૂ કર્યું. ઈસરોએ પોતાના આગલા ટ્વીટમાં કહ્યુ કે બંનેને સુરક્ષિત અંતર પર પાછા લઈ જવામાં આવી રહ્યા છે. આ બેઠકના ડેટાનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવશે.
આખરે સ્પાડેક્સ મિશન શું છે?
આ મિશનમાં ઈસરોના બે સેટેલાઈટ છે. પ્રથમ ઉપગ્રહનું નામ ચેઝર અને બીજાનું નામ લક્ષ્ય છે. ઈસરોના જણાવ્યા પ્રમાણે ચેસર સેટેલાઈટ ટાર્ગેટને પકડીને ડોકિંગ કરશે. જણાવવામાં આવી રહ્યું છે કે આ સિવાય કોઇ મહત્વપૂર્ણ ટેસ્ટ થઇ શકે છે. ઈસરો તરફથી મળતી માહિતી મુજબ આ સેટેલાઈટમાંથી એક રોબોટિક આર્મ બહાર આવ્યો છે, જે હુકના માધ્યમથી એટલે કે ટેથર્ડ રીતે ટાર્ગેટને ખેંચશે.
160000 વર્ષ પછી થઈ રહ્યો છે અદ્ભુત સંયોગ, વહેલી સવારે પૃથ્વી પર દેખાશે બે સૂર્ય! તારીખ નોંધો
સ્પેસ ડોકિંગ એટલે શું?
નિષ્ણાતો કહે છે કે સ્પેસ ડોકિંગ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં બે અવકાશયાન અથવા ઉપગ્રહો પહેલા એકબીજાની ખૂબ નજીક આવે છે અને પછી એક સાથે જોડાય છે. આ એક જટિલ પ્રક્રિયા છે. ખાસ કરીને અંતરિક્ષ મિશનમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે. ડોકિંગ પાછળ કેટલાક મહત્વપૂર્ણ ઉદ્દેશો પણ છે. આમ કરવાથી ડેટા શેર કરવા, પાવર સોર્સને કનેક્ટ કરવા અથવા કોઇ ખાસ મિશન પાર પાડવા માટે બે સેટેલાઇટને એકબીજા સાથે જોડી શકાય છે. સ્પેસ ડોકિંગ દરમિયાન, એક અવકાશયાનને બીજા વાહનની નજીક લાવવું પડે છે અને તેને અત્યંત નિયંત્રિત પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને જોડવું પડે છે.