તે ઘરની બહાર નીકળી રહ્યો હતો ત્યારે પાછળથી પિતાનો અવાજ આવ્યો, ‘આ વખતે સારા નંબર લાવો, નહીંતર પડોશીઓ સામે ફરી મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડશે.’ તેનો ટોણો સાંભળીને મયંકનું મનોબળ ડગી ગયું. મન એટલું ભારે થઈ ગયું કે મને જે કંઈ યાદ આવ્યું તે પરીક્ષા મંડપમાં ભૂલી જઈશ.
‘પરીક્ષા’ શબ્દ જ એવો છે કે તેને સાંભળીને માત્ર બાળકો જ નહીં, પુખ્ત વયના લોકો પણ વારંવાર તણાવમાં આવી જાય છે. એક કહેવત પણ છે કે “ત્રેય લોકનો ભય પરીક્ષા શબ્દમાં સમાયેલો છે”. બાળકોની પરીક્ષાઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. પરીક્ષાનો સામનો કરતા પહેલા, ઘરની બહાર નીકળતી વખતે માતા-પિતાની ચેતવણી, સલાહ કે સલાહ પણ બાળકોના ડર અને તણાવને ચરમસીમાએ લઈ જઈ શકે છે અને જો શબ્દો સારા હોય તો તેનાથી ડર પણ ઓછો થઈ શકે છે. માતા-પિતા તરફથી કઠોર સ્વર અથવા તાકી રહેલી આંખો પણ તેમના પ્રદર્શન પર ઊંડી નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
જો કે, ચોક્કસપણે કોઈ પણ માતા-પિતા એવું ઈચ્છતા નથી કે તેમનું બાળક તેમની વાતોથી નિરાશ થાય અને તેની/તેણીની કામગીરી પર નકારાત્મક અસર પડે, પરંતુ ઈચ્છા વગર પણ, જાણ્યે-અજાણ્યે, ઘણી વાર આવી વાતો મોઢામાંથી નીકળી જાય છે, જે અંતે નુકસાન કરી શકે છે. પરંતુ ટાળવું જોઈએ. તેથી, હિંમત અને આત્મવિશ્વાસ વધે અને તણાવ ઓછો થાય એવી બાબતો જણાવવી જોઈએ.
શું ન કહેવું?
આ તમામ વાક્યો બાળકોના મનમાં નકારાત્મક વિચારો લાવી શકે છે. આ ક્યારેય ન બોલો, પરીક્ષા દરમિયાન આ વાક્યો ક્યારેય ન બોલો.
શંકા પેદા કરવા માટે: ‘તમે જે વાંચ્યું તે બધું યાદ છે? ઊંઘ્યા પછી ભૂલી ગયા નથી?’
મૂંઝવણમાં: ‘તારો મિત્ર કહેતો હતો કે ચોથો-પાંચમો પ્રકરણ મહત્ત્વનું છે. શું તમે તૈયાર છો?
તમારી જાતને આરામદાયક બનવાની મંજૂરી આપશો નહીં: ‘તમે તમારા દાંત કેમ બતાવો છો?’ ઓછામાં ઓછું ક્યારેક પરીક્ષાઓને ગંભીરતાથી લો.
ધાકધમકી: ‘યાદ રાખો, આ વર્ગ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ભવિષ્ય તેના ગુણ દ્વારા નક્કી થાય છે.
સરખામણી કરવા માટે: ‘તમારા ભાઈઓ અને બહેનોને જુઓ, તેઓ આટલા સારા માર્ક્સ સાથે પાસ થાય છે, અને તમે એક છો.’
નિરાશ : ‘મને આનાથી કોઈ આશા નથી, બસ પાસ.’
ધમકી: ‘જો મને સારા માર્કસ નહીં મળે તો મારું નામ શાળામાંથી કાઢી નાખીશ.’
કૃતજ્ઞતા દર્શાવતા: ‘તેઓ આટલા પૈસા ખર્ચે છે, તેમની જરૂરિયાતો પર કાપ મૂકે છે અને તમને શીખવે છે, પરંતુ તેનાથી તમને શું ફરક પડે છે.’
તને તારાથી દૂર કરવાની ધમકી આપી : ‘આ વખતે પરિણામ સારું નહીં આવે તો તને હોસ્ટેલમાં મોકલી દઈશું, ત્યાં બધું સમજાઈ જશે.’
અમે તમને અગાઉ કહ્યું તેમ, કોઈ પણ માતા-પિતા ઈરાદાપૂર્વક બાળકને ડરાવવા માટે કંઈ કહેતા નથી. પરંતુ, બાળકની ચિંતા અથવા તેની પાસેથી અપેક્ષાઓને લીધે, કેટલાક શબ્દો અથવા વાક્યો સારા ઇરાદાથી પણ કહેવામાં આવે છે, જેની વિપરીત અસર થાય છે. એટલે કે બાળક જાગૃત થવાને બદલે ડરી જાય છે.
શું કહેવું?
1. ‘પરીક્ષા હોલમાં માત્ર પેપર પર ધ્યાન આપો. પરિણામની ચિંતા બાજુ પર રાખીને પ્રશ્નપત્ર ઉકેલો.
2. ‘પોતામાં વિશ્વાસ રાખો, તમે સારું કરી શકો છો.’
3. ‘અમે જોયું છે કે તમે પૂરતી મહેનત કરી છે. જરા પણ ગભરાશો નહીં.
4. ‘અમને તમારામાં પૂરો વિશ્વાસ છે. તમે જીવનમાં ખૂબ આગળ વધશો.’
5. ‘જીવનમાં ઘણી કસોટીઓ આવે છે. આપણે બધા દરરોજ પરીક્ષા પણ આપીએ છીએ. તેથી વધુ વિચારશો નહીં.’
6. ‘અમારા આશીર્વાદ હંમેશા તમારી સાથે છે. ભગવાન પણ તમને મદદ કરશે.
7. ‘તમે બધી વસ્તુઓ સાવધાનીથી બેગમાં રાખી છે ને?’
8. ‘સરળ જાઓ.’ અમે તમને લેવા સમયસર આવીશું.
માતા-પિતા દ્વારા કહેવામાં આવેલી નાની નાની વાત પણ બાળકના મન પર ઘણી અસર કરે છે. જો તમે તેને સકારાત્મક શબ્દો કહો છો, તો તેની શક્તિ બમણી થઈ જશે અને તે આરામથી પરીક્ષા આપશે.
ઘરનું વાતાવરણ કેવું છે?
શબ્દો અને સ્વર ઉપરાંત પરીક્ષા દરમિયાન ઘરમાં ખુશનુમા વાતાવરણ જાળવવાની જવાબદારી પણ માતા-પિતાની છે. પરિવારના સભ્યો વચ્ચેના મતભેદ, ખાસ કરીને માતા-પિતા વચ્ચેના ઝઘડા, બાળકના આંતરિક સ્વને ખલેલ પહોંચાડે છે, જેના કારણે તે અભ્યાસમાં ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે નહીં. જ્યારે બાળક પરીક્ષા માટે જતું હોય ત્યારે પરિવારના સભ્યોએ થોડીવાર માટે દલીલો, ઝઘડો, ઘોંઘાટ, મોટેથી વાતચીત કરવાનું બંધ કરવું જોઈએ અને બાળકને સારા મૂડમાં અને ખુશખુશાલ પરીક્ષા માટે મોકલવું જોઈએ.